'De islamitische Verlichting heeft gewoon tijd nodig'

Al een paar dagen na de opening van de Open Moskee in het Zuid-Afrikaanse Kaapstad, eind 2014, stond het aantal aanvallen op vier. Er werden benzinebommen gegooid en er reed een terreinwagen door de voorpui naar binnen. De bestuurders trokken pistolen. Ze wilden weten waar oprichter Taj Hargey was. "Misschien was het een ingrijpen van een hogere macht", lacht hij anderhalf jaar later, "maar mijn toevallige afwezigheid die avond heeft mijn leven gered."

Hargey (60) weet zeker dat de Zuid-Afrikaanse koepelorganisatie van islamitische leiders achter de aanslagen zat. In het geheim zou zij fundamentalistische moslims groen licht hebben gegeven om zijn gebedshuis aan te vallen. Want traditionele islamitische leiders moeten niets hebben van de nadruk die Hargey binnen zijn 'radicaal progressieve' moskee legt op seksegelijkheid, het feit dat homoseksuelen er welkom zijn en dat Hargey veelvuldig toenadering zoekt tot andere geloven.

Waar baseert u uw progressieve versie van de islam eigenlijk op?

"Ons basisprincipe is dat wij de Koran centraal stellen. We accepteren de sharia niet - het islamitisch recht. En ook de Hadith, de veronderstelde uitspraken van Mohammed en overleveringen met betrekking tot zijn leven, zien wij niet als onderdeel van de islam. Alleen de Koran is het woord van God. De rest is mensenwerk, geschriften gebaseerd op de overtuigingen van religieuze leiders uit de Middeleeuwen. Dat zijn de documenten die vrouwenonderdrukking stimuleren, homofobie aanwakkeren en oproepen tot onverdraagzaamheid ten opzichte van niet-moslims. De Koran zelf is een vrij tolerant boek. Dat je dit zelden hoort, komt doordat islamitische geestelijken hun invloedrijke positie te danken hebben aan de sharia en de Hadith. Dáárom stellen zij die telkens centraal."

Hargey is historicus en theoloog. Hij zit ontspannen aan een tafeltje in de mintgroen geverfde Open Moskee. "Ooit was dit een autowerkplaats. Het was de enige plek die ik mij kon veroorloven." Hargey betaalt de moskee uit eigen zak, van zijn Britse en Amerikaanse pensioen. In de Verenigde Staten was hij hoogleraar aan verschillende universiteiten. In het Engelse Oxford, waar hij een groot deel van het jaar woont, is hij directeur van het Muslim Educational Centre. Hij is getrouwd is met een christelijke vrouw. "Het gaat in de Open Moskee ook niet om grandeur", zegt hij. "Wat deze plek bijzonder maakt zijn slechts de twee woorden boven de ingang: 'Iedereen Welkom'."

Waarom besteedt u een groot deel van uw pensioen aan deze moskee? Is die zo belangrijk?

"De islam heeft een revolutie, een Verlichting, nodig. Deze moskee is daar een eerste aanzet toe. Ze laat zien dat er wel degelijk een erudiete vorm van islam mogelijk is, waarbinnen gelijkheid tussen mannen en vrouwen, arm en rijk, homo en hetero bestaat. Ze vormt een niet-sektarische, onafhankelijke plek voor spirituele discussie waar iedereen welkom is. Een plek waar elk individu in vrijheid zijn band met Allah kan bepalen. Een plek ook die nauw wil samenwerken met andere geloven. Met Kerst hadden we hier bijvoorbeeld leden van een nabijgelegen katholieke kerk te gast. Wij verzorgden hun kerstmaaltijd en wisselden ondertussen ideeën met elkaar uit. En vergeet nooit: elke revolutie begint klein. De eerste groep is altijd een soort ijsbreker die de klappen moet opvangen. Maar zij maakt wel de weg vrij voor wie volgt. Er moet een sneeuwbaleffect ontstaan."

Sluiten Verlichting en islam elkaar niet uit?

"Helemaal niet. De Verlichting is onverenigbaar met de sharia en de Hadith, maar gaat prima samen met de Koran. Kernprobleem is dat de boeken die de basis vormen voor de Hadith en sharia allemaal zijn geschreven door mannen. Daardoor schetsen zij een macho-variant van de islam. Ze beschrijven Mohammed bijvoorbeeld als een perverse seksmaniak, iemand met de seksuele energie van dertig mannen. Kom op zeg, moet ik een player aanbidden? Wat gaat het mij aan wat Mohammed tussen de lakens uitspookte? We moeten Mohammed terugclaimen als een man van vrede. Wie de Hadith accepteert, is in mijn ogen eigenlijk geen moslim, maar een Mohammedaan: geobsedeerd met de profeet - oh wee, als je een cartoon van hem tekent! - en niet écht geïnteresseerd in God."

Doet het u pijn dat u steeds hoort dat uw geloof 'achterlijk' zou zijn?

"Uiteraard is dat onprettig, maar wij moeten als moslims kritisch zijn op onszelf. Iemand als Abu Bakr al-Baghdadi, de leider van IS, baseert zijn beestachtige strijd niet op het christelijke of Joodse geloof. Hij haalt zijn achterlijke denkbeelden uit islamitische bronnen. Niet uit de Koran, maar uit die door middeleeuwse mannen geschreven secundaire boeken. Het is aan ons moslims om die werken eindelijk eens uit ons geloof te bannen. De Koran bestaat uit 6236 verzen. Daarin vertelt God zijn boodschap aan ons. De Koran is volledig. Als God daar bijvoorbeeld niet in stelt dat een vrouw gesluierd over straat moet, dan hoeft zij dat niet. Net zoals ik niet op een bepaalde manier mijn schoenveters hoef te strikken - want ook dat staat nergens in de Koran."

Hargey heeft dus het liefst dat vrouwen de Open Moskee zonder hoofddoek betreden. Boerka's zijn zelfs verboden. "Niemand heeft het recht op publieke anonimiteit", legt Hargey uit. "Niet op straat en niet in een moskee. Je moet iemand in de ogen kunnen kijken." Zijn gebedshuis heeft ook slechts één ingang. "In de moskee van Mohammed gingen mannen en vrouwen ook door één deur naar binnen." De scheiding van de seksen, later ingevoerd, is volgens Hargey een van de grootste problemen binnen de reguliere islam. "Moskeeën zijn mannenbastions", legt hij uit. "Vind je het gek dat er zoveel onverdraagzaamheid wordt gepredikt? Vrouwen zijn vaak zorgzamer en warmer. Al die mannen in moskeeën zouden daar heel wat van kunnen leren."

Toch vindt uw verlichte versie van de islam tot op heden maar beperkt gehoor. Hoe kan dat?

"Als je leugens maar vaak genoeg herhaalt, gaan mensen ze vanzelf geloven. Een groot probleem is dat Mekka én Medina in Saudi-Arabië liggen, een land dat bulkt van het geld en dat dictatoriaal wordt geleid door oerconservatieve mannen. De ligging van deze twee voor de islam meest heilige plekken geeft Saudi-Arabië een enorm voordeel. Het is een troef die - samen met al het geld dat kan worden ingezet voor propaganda - maakt dat de achterlijke, middeleeuwse, vrouwonvriendelijke en agressieve Saudische versie van islam zo hardnekkig mainstream blijft."

Maar uiteindelijk zal de verlichte islam overwinnen?

"Zonder twijfel. De fascistische Hadith-islam kan nooit de toekomst hebben. Zij past immers binnen geen enkele samenleving buiten het Midden-Oosten. Sommige moslims proberen het wel, maar je kunt Ankara of Teheran nooit écht naar Amsterdam of Londen brengen. Pogingen daartoe zijn dom en zullen altijd falen. Maar het is wel zo dat de Reformatie binnen de islam van moslims in vrije, westerse landen moet komen. Alleen in vrije samenlevingen kun je progressieve moskeeën starten. In Pakistan, Iran of Saudi-Arabië zullen zij door de overheid worden gesloten. In democratieën kunnen fundamentalisten liberale moskeeën hoogstens aanvallen. Als je niet voor hun intimidatie zwicht, staan ze met lege handen. In vrije landen zijn zij op de langere termijn in het nadeel."

Hoe lang gaat het nog duren voordat de Verlichting van de islam een feit is?

"Nog best lang wellicht. Een proces van Verlichting kost tijd. En we zijn pas net begonnen. De Open Moskee bestaat nog geen twee jaar. We zijn allang blij dat de aanvallen voorlopig lijken gestopt en dat wij ons nu kunnen verstevigen. Het ongeduld van mensen in het Westen neem ik met een korreltje zout. Ze vergeten vaak dat iets als homoseksualiteit in hun landen enkele decennia geleden ook gewoon nog illegaal was. Ze doen net alsof hun samenlevingen en religies altijd al progressief waren, maar ook die hadden tijd nodig voor hun proces van Verlichting. De islam nu eveneens."