‘Voortaan bidden we niet meer tot de duivel, maar tot God’
Voor Oekraïners is de afscheiding van hun orthodoxe kerk van de Russen een bewijs van erkenning. ‘Dit is de dag waarop wij eeuwen hebben gewacht.’
Een hoogbejaarde orthodoxe priester in zwart gewaad heft zijn iPhone ten hemel. Bevend zoomt hij in op het voorportaal van de Sint-Joriskathedraal in Istanbul. Om hem heen dringen Oekraïense televisieploegen en opgewonden gezinnen. Iedereen wil de geschiedenis vastleggen.
Dan luiden de kerkklokken. De Oekraïense President Petro Porosjenko slaat een kruis en treedt de kathedraal binnen. Plechtig schrijdt hij door de wierookdampen naar het altaar. Achter hem volgt Epifanius I, de vers verkozen Metropoliet van de Orthodoxe Kerk van Oekraïne.
De delegatie uit Kiev wordt ontvangen door Bartholomeus I, de oecumenische patriarch van Constantinopel. Hij tekende zaterdag de Tomos, een decreet waarmee de Oekraïense kerk onafhankelijk of ‘autocefaal’ wordt. Vandaag, tijdens het feest van Driekoningen, overhandigt Bartholomeus de Tomos aan Epifanius. Daarmee onttrekt de Oekraïense kerk zich aan de Patriarch van Moskou, die de Oekraïense orthodoxen sinds 1686 bestuurde. “Dit is de dag waar wij eeuwen op gewacht hebben”, galmt de stem van president Porosjenko door de kathedraal. “God heeft ons eindelijk onze eigen kerk geschonken!”
Oorlogstijd
Die goddelijke gratie komt Porosjenko goed uit. Eind maart vinden er in Oekraïne verkiezingen plaats. De president staat er slecht voor in de peilingen en valt in zijn campagne terug op identiteitspolitiek. Zijn slogan: natie, leger, taal en geloof.
Want in oorlogstijd gaan God en natie hand in hand. De Russische invasie van de Krim in 2014 en de oorlog in het oosten van Oekraïne zetten de rol van de kerk op scherp. Moskou’s invloed op twaalfduizend parochiën in Oekraïne vormde een serieuze bedreiging voor de binnenlandse veiligheid, aldus Porosjenko. Bovendien is religieuze onafhankelijkheid voor veel Oekraïners vervlochten met nationale waardigheid, of ze nu gelovig zijn of niet.
Geëmotioneerd
“Persoonlijk ben ik niet orthodox maar Grieks-katholiek”, lacht Dmitro Simak, een van de vele Oekraïners die naar Istanbul is afgereisd om de overdracht van de Tomos mee te maken. Gehuld in een Oekraïense vlag en zichtbaar geëmotioneerd staat hij op de binnenplaats van het Patriarchaat van Constantinopel. “Dit gaat om erkenning. Voorheen was het alsof we een eigen huis hadden, maar dan zonder het eigendomsbewijs. Vandaag ontvangen we eindelijk die papieren. De onafhankelijke kerk zal het Oekraïense volk vrede brengen.”
Achter die woorden gaan zijn zorgen schuil. “De gevolgen van deze dag kunnen verschrikkelijk zijn”, weet Simak. “De Russen zullen dit ons niet vergeven. Ik durf het haast niet uit te spreken, maar ze hebben bewezen dat ze iedereen die in hun weg staat kunnen vermoorden.”
Rusland is razend
Rusland reageerde razend op de breuk. Patriarch Kirill van Moskou liet zijn collega in Constantinopel weten dat zijn beslissing hem ‘tot aan de dag des oordeels’ zal blijven achtervolgen. De Russisch-orthodoxe kerk vergelijkt Oekraïne’s breuk met het schisma tussen Rome en Constantinopel in 1054, en voorspelt onrust door de hele orthodoxe wereld.
President Putin waarschuwde bovendien voor bloedvergieten. Hij wees tijdens zijn jaarlijkse nieuwsconferentie in december op het feit dat lang niet alle orthodoxe kerken in Oekraïne achter de onafhankelijkheidsverklaring staan. Veel parochiën zijn nog altijd trouw aan Moskou. De verwachting is dat de binnenlandse strijd om kerkelijke bezittingen niet geweldloos zal verlopen.
Toch heeft Simak vertrouwen in de toekomst. Met een berustende glimlach wijst hij naar boven. “Ons lot ligt in Gods handen. Daarom is het goed dat we nu niet meer voor de Patriarch van Moskou hoeven te bidden. Hij werkte voor de Russische geheime dienst. Voortaan bidden we niet meer tot de duivel, maar tot God. Dus zal alles beter worden.”
Lees ook:
Met de afscheiding van Oekraïners dreigt breuk in de oosters-orthodoxe kerk
Het is een kerkscheuring in bedrijven. En het is een kerkscheuring van jewelste. Zaterdag heeft patriarch Bartholomeus van Constantinopel – het hoofd van de oosters-orthodoxe kerken – zijn zegen uitgesproken over de onafhankelijkheid van de Oekraïens-orthodoxe kerk. Met die zegen lijkt een immense breuk in de oosters-orthodoxe kerken onvermijdelijk.