Worstelen met de vrouwelijke dominee
Orthodox-protestanten denken verschillend over de rol van de vrouw in de kerk. Dat wringt soms in samenwerkingsverbanden. Waarom mogen vrouwen wel of geen dominee worden?
Strijk en zet duikt in orthodox-protestants Nederland de vraag op of de preekstoel en de kerkeraad verboden terrein moeten blijven voor vrouwen. De discussie heeft recent de Christelijke Gereformeerde Kerken bereikt. In Arnhem zijn de christelijke gereformeerden één kerk met de Nederlands Gereformeerden, waar vrouwen sinds 2005 dominee kunnen worden, en ouderling en diaken. De Arnhemse christelijke gereformeerden willen dat ook al jaren.
Vanavond vergadert hun regionale verband (de classis) opnieuw of Arnhem zijn gang mag gaan. De Arnhemse samenwerkingsgemeente houdt ook diensten samen met de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Die stelden het ambt vorig jaar open voor vrouwen.
“Je zag dat orthodoxe bolwerk snel omgaan en dat vond ik jammer”, zegt Wim van Vlastuin, hoogleraar theologie en spiritualiteit van het gereformeerd protestantisme aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. “Het is best aangrijpend als je broeders en zusters deze beweging ziet maken. Dat is een stukje verzwakking van de orthodoxie.” Zelf is hij lid van de Hersteld Hervormde Kerk, die geen vrouw in het domineesambt kent. “Ik voel me daar goed bij, dat is het klassieke verstaan van de Bijbel.”
Als ik keihard tegen vrouwen in het ambt was geweest, had ik moeten zeggen: ‘Dat kan niet waar zijn, dat God jullie roept’
Zo heeft Bas van der Graaf, predikant en begeleider van pionierskerken in de Protestantse Kerk in Nederland, de Bijbel ook lang begrepen. Hij is opgegroeid en dominee geworden in de Gereformeerde Bond, een orthodoxe stroming binnen de PKN die het ambt gesloten houdt voor vrouwen. Van der Graaf is tot het inzicht gekomen dat God ook vrouwen kan roepen tot het ambt. “Ik heb geen behoefte aan triomfalisme”, zegt de Amsterdamse predikant. “Maar het stemt me dankbaar dat de vrijgemaakten die ruimte hebben gevonden. Het versterkt mijn hoop dat die voor vrouwen tot zegen is van de kerk in deze tijd.”
Van der Graaf: “Ik heb lang geworsteld met dit thema. Beslissend is voor mij de ontmoeting geweest met twee vrouwelijke theologiestudenten in mijn kerk in Amsterdam. Ik vroeg hun waar hun verlangen om dominee te worden vandaan kwam. Hun roepingsgeschiedenis bleek dezelfde als die van mij. Als ik keihard tegen vrouwen in het ambt was geweest, had ik tegen die vrouwen moeten zeggen: ‘Dat kan niet waar zijn, dat God jullie roept’. Dat was voor mij onmogelijk.”
Van Vlastuin: “Dit is een precair onderwerp. Het gaat voor beide partijen om essentiële dingen die het verstaan van de Bijbel raken. Man en vrouw zijn in de Bijbel gelijk, maar er is verschil in positie. De vrouw werd uit de man geschapen. Van die scheppingsorde is de Bijbel doortrokken. In het Nieuwe Testament staat dat de man het hoofd is van de vrouw, het komt in meerdere brieven van Paulus naar voren. Dat is de hoofdstructuur van de Bijbel, en die is eeuwenlang leidend geweest.”
De orde van het huwelijk en gezin is bepalend voor de gemeente. Paulus verbindt daaraan dat mannen ambtelijk optreden.
Van der Graaf: “Ik ben steeds minder geneigd vanuit het idee van de scheppingsorde naar de vrouw in het ambt te kijken. Theologisch is dat ingewikkeld, dat denken is in de geschiedenis makkelijk verbonden met traditionele ideeën over mannen en vrouw. Voor mij is het accent meer komen te liggen op het Nieuwe Testament. Dat is toekomstgericht. Het koninkrijk van God wordt vooropgezet, Christus en de dynamiek van de Heilige Geest. Het bijbelboek Galaten is voor mij een heel fundamentele tekst. In Hoofdstuk 3 staat: “Er zijn geen Joden of Grieken meer, geen slaven of vrijen, geen mannen of vrouwen. U bent allen één in Christus Jezus”. Van al die scheidslijnen in de antieke wereld zegt Paulus dat ze er niet zoveel toe doen. Daardoor is er ruimte voor de gaven van de geest, en voor talenten, voor mannen én vrouwen.”
Van Vlastuin: “Maar ik wil er wel op wijzen dat Paulus geen vrouwelijke ouderlingen heeft aangesteld. Het ordeverschil tussen man en vrouw speelt in het huwelijk, en in het Nieuwe Testament speelt het ook in het functioneren van de gemeente. De orde van het huwelijk en gezin is bepalend voor de gemeente. Paulus verbindt daaraan dat mannen ambtelijk optreden en handelen, en met gezag spreken.”
Van der Graaf: “Inderdaad, Paulus had geen vrouwelijke ouderlingen. Maar Galaten 3 legt een bom onder de traditionele verhoudingen. Vrouwen reageerden enthousiast, ze gooiden hun hoofdbedekking af. Maar Paulus zei: ‘Principieel hebben jullie gelijk, maar in de praktijk kan het niet zo snel. Dan wordt het chaos, en die gaat ten koste van onze missie in de wereld. Daarom grijpt hij soms terug naar het oude. Maar als Paulus twintig jaar langer had gehad, had het zomaar kunnen kantelen.”
Ik begrijp jouw standpunt, maar ik denk dat we onszelf als kerk tekortdoen als we vrouwen buitensluiten van het ambt
Van Vlastuin: “We verschillen over de toepassing van de Bijbel naar het heden. Naar mijn besef is dit geen juiste toepassing.”
Van der Graaf: “Dat mag je zeggen, maar dit zijn echt geen dingen die ik zelf heb bedacht. Heel veel theologen zien dit zo.”
Van Vlastuin: “Deze posities zijn niet bij elkaar te brengen, dat is ook het lastige nu in de Christelijke Gereformeerde Kerken. Het is prematuur om te zeggen: zo moet je het oplossen. In Arnhem speelt ook de vraag of ze trouw willen zijn aan het landelijke kerkverband of aan de kerk met wie ze plaatselijk samenwerken. Het is mooi om eindeloos te blijven luisteren, om elkaar tot in het uiterste vast te houden. Dat vraagt geduld.”
Van der Graaf: “Dit gesprek dat wij nu voeren is een noodzakelijk gesprek. Ook bij ons in de gemeente is er een moment gekomen dat niemand meer duidelijk kon maken waar het verschil zat tussen mannen en vrouwen. Vrouwen, ook in de traditionele setting, zagen hun eigen talenten en gaven en hadden het verlangen die in te zetten in de gemeente. Ik zie nu ruimte, en daar ben ik heel dankbaar voor. Ik begrijp jouw standpunt, maar ik denk dat we onszelf als kerk tekortdoen als we vrouwen buitensluiten van het ambt.”
In het ‘Theologisch elftal’ reflecteren twee godgeleerden op de actualiteit.
Lees ook:
Mogen vrouwen op de kansel? De Christelijke Gereformeerde Kerken vergaderen erover
De Christelijke Gereformeerde Kerken zijn verdeeld over de rol van de vrouw. In Arnhem mogen vrouwen sinds kort preken en lid zijn van de kerkeraad, maar volgende week bespreekt het regionale kerkbestuur of Arnhem mag blijven afwijken van de landelijke lijn, die vrouwen verbiedt dominee te worden of lid van de kerkeraad.
‘Vrijgemaakte’ vrouw kan nu dominee worden
Ze zijn overstag, na twaalf jaar van discussie, getob en bijbelstudie. De Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt (GKV) gaan vrouwen toestaan om predikant te worden, zo heeft hun landelijke vergadering vrijdag besloten in Elspeet. Vrouwen mogen nu ook ouderling en diaken worden.