Hoe de behoefte aan metaal het onrecht in de wereld vormt

De schrijver

De Duitse Fabian Scheidler (1968) is filosoof en historicus. Hij is de medeoprichter van ‘Kontext TV’, een onafhankelijke televisiezender die programma’s maakt rond ‘mondiale rechtvaardigheid’. Hij is ook de theaterregisseur die in 2013 de opera ‘Death of a banker’ schreef.

De vraag

Hoe heeft het zover kunnen komen dat de planeet aarde wordt opgebruikt door een wereldwijde economische machinerie die massa’s goederen en massa’s afval produceert, waanzinnige rijkdom en schrijnende armoede? Waarom zijn we bezig alle rijkdommen van de aarde te vernietigen om nog maar meer nullen op een bankrekening te creëren? Zien we dan niet dat er grenzen zijn aan de biosfeer van de aarde?

De stelling

De westerse visie op de geschiedenis, het geloof in toenemende welvaart, vrede en vrijheid voor iedereen, is volgens Scheidler een mythe. In de geschiedenis ontwaart hij een heel andere beweging, namelijk een parallelle evolutie van gemilitariseerde staten en gemilitariseerde markten, die de hele wereld gedwongen hebben in te voegen in wat de Amerikaanse socioloog Immanuel Wallerstein ‘het moderne wereldsysteem’ noemt. Scheidler spreekt liever over ‘de megamachine’: een maatschappelijke organisatievorm die als een machine lijkt te functioneren. De gewelddadige expansie van dit systeem en het immense onrecht waarmee dat gepaard ging, werden van meet af aan gerechtvaardigd met het idee dat het Westen een wereldwijde historische missie zou hebben om overal het heil te brengen.

De aanpak

In tegenstelling tot veel hedendaagse auteurs zet Scheidler niet het neoliberalisme nadrukkelijk neer als boosdoener. Deze neoliberale tijd versterkt alleen evolutionaire processen die hij al in het begin van de geschiedenis ontwaart en die hij ‘vier tirannieën’ noemt. De eerste tirannie is de fysieke macht of het pure wapengeweld. De tweede is het ‘structurele geweld’ of de systematisch ongelijke verdeling van rechten, bezit en prestige. Daar bovenop komt de ideologische macht, die de eerste twee vormen van geweld legitimeert. De vierde tirannie noemt hij het ‘lineaire denken’, waarmee hij verwijst naar de “onjuiste veronderstelling dat mensen hun hele leven als automaten kunnen worden behandeld zonder dat ze zich zullen wreken”.

Opvallend

Opmerkelijk is Scheidlers voortdurende aandacht voor de beschikking over metalen – het metallurgisch complex. De beschikking over metalen is volgens hem van wezenlijk belang voor het maken van efficiënte wapens – en dus voor het onderdrukken van onderdanen. Scheidler beschouwt de mijnbouw als één grote misdaad, kijk maar naar het onmenselijke bestaan in de mijnen, vanaf de Romeinse tijd tot in het hedendaagse Congo.

Ook benadrukt hij de ontwikkeling dat staten belastingen in muntgeld gingen eisen in plaats van in natura. Zo konden hele bevolkingen ingeschakeld worden in het economisch systeem. Die strategie begon vlak na de feodale tijd, maar wordt ook toegepast op gekoloniseerde volkeren. De accumulatie van muntgeld is weer de voorwaarde voor het ontstaan van sterke, rijke staten met grote legers die in staat zijn een groeiend aantal volksopstanden te onderdrukken.

Redenen om dit boek niet te lezen

Je moet als lezer bereid zijn Scheidlers uitgangspunt enigszins te delen, want hij heeft een anti-geschiedenis geschreven die elke vorm van vooruitgangsdenken van de kaart veegt en enkel oog heeft voor de sombere keerzijde van de westerse geschiedenis. Het boek laat je dan ook achter met een massieve opeenstapeling van onrecht door de eeuwen heen.

Redenen om dit boek wel te lezen

De nadruk op het metallurgisch complex als voorwaarde voor grote, sterke staten door de eeuwen heen, is een eye-opener. Al even verrassend is Scheidlers duiding van apocalyptische visioenen van de hel als vertwijfelde reacties van de onderdrukte massa’s op buitensporig staatsgeweld. Aardse redding is dan dermate ondenkbaar dat de enige uitweg bestaat uit verhalen over de vernietiging en herschepping van de kosmos. Dat de schrijver verder kijkt dat het neoliberalisme, mag ook verfrissend heten binnen de stroom boeken over de wereldwijde ecologisch-economische crisis.

In ons dossier boekrecensies vindt u een overzicht van de besprekingen van pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers.