Helpt het als we dieren in nood in beeld brengen?

Op de gevel van het Wageningse universiteitsgebouw staat midden in een cirkel groot het woord ‘LIFE’. Maar eenmaal achter die gevel volgt vrijwel direct een confrontatie met de dood: bij binnenkomst in zaal C79 bieden de vorige gebruikers van de ruimte hun overgebleven broodjes aan. Bruine kadetjes met salami, ofwel dood varken met knoflook. “We willen de appels wel”, zegt Eva Meijer, politiek (dieren)filosoof en moderator van de paneldiscussie die hier straks zal plaatsvinden op het symposium ‘Animal Advocacy and the Politics of Sight’.

Wageningen is het brandpunt van discussies over rechten voor dieren. Hier komt de avant-garde van de dier-filosofie samen om te discussiëren. Vandaag gaat het over vragen als: maken mensen andere morele afwegingen als ze zien met welk lijden vlees- en zuivelconsumptie gepaard gaat? En: hebben we een morele plicht om van zulk lijden getuige te zijn?  

Een jaar geleden kwamen via dierenrechtenorganisatie Animal Rights beelden naar buiten van de afgrijselijke praktijk in slachthuizen in Tielt en Izegem, België. Die beelden zorgden voor veel tumult en beloften van aangescherpt (camera)toezicht in Nederlandse slachthuizen door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Inmiddels is het stof neergedaald en de discussie over onze omgang met dieren door velen weer in een achterkamer van het bewustzijn geparkeerd. Dat is de aanleiding voor deze middag met sprekers van verschillende pluimage, zegt filosoof en organisator Bernice Bovenkerk.

Alex Lockwood, zelf veganist en de enige van de aanwezige academici die zichzelf ronduit activist noemt, denkt dat we de plicht hebben getuige te zijn van wat ‘niet-menselijke dieren’ ondergaan in het ‘patriarchaal kapitalistisch systeem dat hun lichamen domineert en uitbuit’. Eens in de tien dagen stelt hij zich met een lokale tak van de Save Movement op bij de hekken van een slachthuis om ‘getuige te zijn’. Zo gaat het lijden van niet-menselijke dieren niet ongemerkt voorbij.

Dat klinkt wat masochistisch, een veganist die kijkt hoe dieren lijden die hij zelf nooit zal consumeren, maar het is een labor of respect, zegt Lockwood. “En bovendien een krachtig gereedschap voor de activist, want we delen onze acties ook op sociale media. We zijn op geen enkele wijze agressief. We zijn getuigen en dragen de last van het getuige zijn. Het gaat erom dat je als ­activist die compassie-spier traint. Zodat je de kracht krijgt om meer te verdragen.”

Siobhan O’Sullivan lijkt geen genoegen te nemen met buiten de hekken staan getuigen. “Hoe kunnen wij, als burgers in een liberale democratie, geïnformeerde beslissingen nemen over dit soort dingen als we niet eens binnen mógen gaan kijken?” Het inbreken in en naar buiten brengen van beelden uit slachthuizen en laboratoria door dierenactivisten, kan volgens O’Sullivan gezien worden als een vorm van gerechtvaardigde burgerlijke ongehoorzaamheid (civil disobedience). 

Hoe beschaafd (in het Engels eveneens civil) moet burgerlijke ongehoorzaamheid zijn, is de vraag uit het publiek. “Wat mij betreft flink beschaafd”, antwoordt O’Sullivan. “Je mag geen ­geweld gebruiken en niets vernielen, maar ik heb er geen moeite mee als ­activisten dieren stelen.” Achter haar op de Powerpoint een beeld van een zieltogende eend op een stalen rooster, de realiteit achter eendenfokkerij ­Pepe’s Ducks die in haar logo een eendje op een groen veld naast een beekje afbeeldt.

Parttime activist

Beschaafde vormen van activisme passen volgens Lockwood ook bij de part-time activist die liever uitnodigt dan confronteert en bovendien ook niet graag het risico loopt gearresteerd te worden. Je vangt meer vliegen met honing dan met azijn. Van strategisch denken is de moderne activist geenszins wars. 

Sociaal-wetenschappelijk onderzoeker Hanneke Nijland zou op basis van haar werk zo’n strategie kunnen uitstippelen. Ze bracht via een studie van media-uitingen en het voeren van honderden gesprekken met mensen uit alle lagen van de bevolking in kaart hoe mensen denken en redeneren over het eten van vlees. “Ook als mensen dieren of zelfs het hele ecosysteem meenemen in hun overwegingen, kunnen ze nog van mening verschillen of je die dieren mag doden om ze op te eten”, zegt Nijland. Ze noemt deze twee morele perspectieven respectievelijk ‘leven en laten leven’ en ‘leven en laten sterven’.

Nijland heeft een achtergrond als activist, maar kreeg na haar onderzoek meer begrip voor de verschillende perspectieven. “Ook voor de mensen in de hoek van het ‘leven en laten sterven’. Er bestaat natuurlijk ook nog een verschil tussen moreel idee en praktijk. Daartussen treedt geregeld een soort cognitieve dissonantie op, wanneer gedrag niet bij morele overtuigingen past. Mensen hebben verschillende strategieën om met die dissonantie om te gaan. Eén daarvan is het onzichtbaar maken van de gevolgen van hun keuzes.”

Ze sluit af met een video waarin de ­varkens Snøfte en Slafze – als onderdeel van een evenement georganiseerd door het Noorse Eidsvoll Museum – onder toeziend oog van publiek en dierenactivisten op traditionele wijze worden geslacht. “Heeft iemand bezwaar tegen deze video?”, vraagt Nijland. “Vertel gewoon wat er in de video gebeurt”, oppert Eva Meijer vanuit de zaal. Even is men het met elkaar oneens. “Nou oké, speel hem maar af, dan kijken wij ­gewoon niet”, beslist Bovenkerk. De ­video start. Bovenkerk wendt haar gezicht af. Een varken wordt gedood en gespleten.

Revolutionair potentieel

Tijd voor de paneldiscussie. Aangeschoven zijn nu ook Erwin Vermeulen – in T-shirt met het logo van Animal Rights – en Frederieke Schouten, van Caring Vets, een vereniging van dierenartsen die zich inzet tegen structurele schendingen van dierenwelzijn in de veehouderij.

“Is al dat zichtbaar maken nu effectief te noemen?”, vraagt Meijer. “Je kunt mensen niet een gedragsverandering in choqueren”, zegt Vermeulen. “Anders was heel Nederland na het zien van die beelden uit Tielt wel veganist geworden.” Schouten is vooral sceptisch over de rol van de politiek. Zij denkt dat er meer revolutionair potentieel zit in het aanspreken van de consument. “Op de politiek wachten duurt jaren.”

Meijer werpt een vraag op. “Als het niet effectief is, is al dat zichtbaar maken dan evengoed moreel noodzakelijk?” 

“Niets wordt ooit beter zonder transparantie”, zegt O’Sullivan. Lockwood vindt dat we moeten zorgen dat wegkijken geen geldige keuze meer is. “Moeten academici dan toch activistisch zijn?”, vraagt Meijer tot slot.

“Eerst wordt je veganist, dan word je activist”, zegt Vermeulen. “Oh, dus activisme is het doel van de mensheid?”, werpt Lockwood tegen.

O’Sullivan vindt werken op een academie een stuk behaaglijker dan inbreken in fokkerijen, zoals ze vroeger deed. “Ik wil academische kennis delen en toegankelijk maken en zo het activisme steunen.”

“Academici zouden best wat meer van zich mogen laten horen”, meent Schouten. “Als wetenschapper moet je ambivalentie en twijfel toelaten”, zegt Nijland. “Dat gaat niet altijd samen met activisme.”

Er worden drankjes en nootjes de zaal binnengebracht. Op de valreep oppert iemand uit het publiek een parallel tussen de afschaffing van de slavernij en de roep om rechtvaardigheid voor dieren door dierenactivisten. “Genocide en het slachten van dieren vergelijken, dat doet bij mensen de haren recht overeind staan”, waarschuwt Schouten. “Voor sommige gedachten is het gewoon nog te vroeg. Als je die vergelijking trekt, werk je jezelf alleen maar ­tegen.”

“In heel de geschiedenis is er geen voorbeeld van een grootschaliger misdaad dan wat dieren systematisch wordt aangedaan”, verzucht Vermeulen.

“Ik wilde eigenlijk met een vrolijke noot eindigen”, zegt Meijer.

De deelnemers aan de discussie

Bernice Bovenkerk 

Filosoof en dierethicus, verbonden aan de Wageningen Universiteit.

Eva Meijer

Politiek (dieren)filosoof, schrijver en kunstenaar. Meijer is als post-doctoraal onderzoeker verbonden aan het project ‘Anthropocene Ethics’ van Bovenkerk.

Hanneke Nijland

Communicatiestrateeg en consultant met een expertise op het gebied van mens-dier- en mens-natuurrelaties.

Alex Lockwood

Verklaard activist, schrijver en onderzoeker op het gebied van ‘critical animal studies’ en senior lecturer verbonden aan de University of Sunderland, Verenigd Koninkrijk.

Siobhan O’Sullivan

Senior lecturer maatschappelijk beleid aan de University of New South Wales, actief op het gebied van dierenwelzijn en milieu-ethiek.

Erwin Vermeulen

Activist, campagneleider ‘Stop de slacht’ van dierenrechten organisatie Animal Rights, die ernaar streeft om verborgen dierenleed zichtbaar te maken.

Frederieke Schouten

Vicevoorzitter van ‘Caring vets’, vereniging van dierenartsen die zich inzet tegen schendingen van dierenwelzijn in de veehouderij.

Save Movement

Een activistische beweging met meer dan vierhonderd autonome takken in meer dan vijftig landen. Het activisme van de Save Movement bestaat hoofdzakelijk in het ‘getuige zijn’ van het transport van dieren naar het slachthuis. Beelden hiervan worden naar buiten gebracht om bewustzijn te kweken en mensen te overtuigen veganist te worden.

Lees ook: 

In 19 Nederlandse slachthuizen gaat het geregeld mis: NVWA deelt boetes uit

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit NVWA heeft in een periode van ruim twee jaar 48 boetes opgelegd aan negentien slachthuizen voor misstanden bij het aanvoeren en doden van dieren. 

Praat eens met dieren, zegt filosoof Eva Meijer 

In haar dit jaar met de Hypathia-prijs bekroonde boek ‘Dierentalen’ stelt Eva Meijer dat dieren ook politieke belangen hebben. Trouw sprak september vorig jaar al met haar.

Een mens is natuurlijker dan een spaniël

Dierethica Bernice Bovenkerk denkt na over de vraag wat natuurlijk is. Want hoe weten we dat? En heeft de natuur altijd gelijk?