Gaat de EU in zonnig 2018 eindelijk groot onderhoud plegen?

Er ging de afgelopen maanden geen Brusselse persconferentie of andere EU-gebeurtenis voorbij of iemand zei: 'We moeten het dak repareren nu de zon schijnt'. Ofwel: de meeste crises zijn voorbij, dit is het moment voor groot onderhoud. Want dat het lekt in het EU-huis als het regent, hebben we de afgelopen jaren wel gemerkt.

In dit nieuwe jaar moet blijken of de EU-landen genoeg saamhorigheid kunnen opbrengen om die reparaties op tijd af te krijgen voordat zich weer donkere wolken samenpakken. De voortekenen voor die saamhorigheid zijn niet gunstig.

Nog voordat ze goed en wel de ladder op kunnen, worden de Europese werklui ook dit jaar weer afgeleid door het brexit-proces. Dat zal veel energie opslokken. In het najaar moet er een akkoord op hoofdlijnen liggen tussen Londen en de EU-27 over alle scheidingskwesties én de toekomstige relatie. Brussel kan zich opmaken voor een of twee crisis-toppen tussen september en december.

Brexit

In de brexit-onderhandelingen heeft de EU-27 een zelden vertoonde saamhorigheid vertoond. Tegenover een land dat vooral met zichzelf overhoop ligt, is dat ook niet zo moeilijk. De eenheid bewaren tijdens de dakreparaties is veel lastiger, gezien de onenigheid over de te gebruiken werkmethodes en gereedschappen.

Als het aan voorzitter Donald Tusk van de Europese Raad ligt, is het eind juni afgelopen met de vrijblijvende discussies en moeten de regeringsleiders op hun zomertop knopen doorhakken over hervormingen in twee grote EU-dossiers.

Over de reparaties aan de eurozone liggen de ideeën en voorkeuren ver uit elkaar. De Franse regering onder de energieke president Emmanuel Macron wil het verst gaan, onder meer met institutionele vernieuwingen die meer zeggenschap aan Brussel geven. Vooralsnog loopt Macron ver voor de muziek uit. De discussie is de afgelopen maanden bovendien doodgebloed wegens de moeizame regeringsvorming in Duitsland.

Andere landen, waaronder Nederland, zien allerlei institutionele toeters en bellen niet zitten en willen dat bestaande afspraken beter worden nageleefd, bijvoorbeeld over het begrotingsbeleid. We kunnen in juni een minimaal pakket aan vernieuwingen verwachten. De opwaardering van het noodfonds ESM tot een Europees Monetair Fonds zal er een van zijn. Zal dat de lekkages in de eurozone stoppen?

Asielbeleid

Politiek nóg gevoeliger ligt het herstelwerk aan het asiel- en migratiebeleid, vooral de Dublin-verordening. Die oude regel, die bepaalt dat asielzoekers moeten worden opgevangen in het eerste EU-land van aankomst, bleek tijdens de migratiecrisis van 2015 onwerkbaar en lastig te rijmen met de open grenzen in de Schengen-zone.

Elke hoofdstad denkt verschillend over de vraag hoe het dan wel moet. Het principiële oost-west- conflict over de verplichte quota voor asielzoekers zal in de aanloop naar de juni-top tot een uitbarsting komen, en het zal niet fraai zijn wat we te zien krijgen.

Land om in de gaten te houden: Oostenrijk. De nieuwe regering van de piepjonge (31) bondskanselier Sebastian Kurz omvat ook de rechts-populistische Vrijheidspartij FPÖ en wil niets weten van permanente asielzoekersquota. In de tweede helft van dit jaar is Oostenrijk EU-voorzitter, als opvolger van Bulgarije, dat gisteren aan het roulerende EU-voorzitterschap is begonnen. Doorgaans hebben die voorzitterschappen een dempende werking op afwijkende standpunten van een lidstaat. Dat moet in de eerste plaats bruggenbouwer zijn.

Dit voorjaar komt de discussie op gang over de volgende meerjarenbegroting van de EU, vanaf 2021. Dat klinkt saai en ver weg, maar het zal politiek nog meer gaan knetteren dan tijdens de vorige, ook al veelbewogen begrotingsonderhandelingen. Het vertrek van de Britten slaat een gat in de begroting. Dat betekent bezuinigen of bijlappen.

Veel landen, waaronder Nederland, grijpen de Brexit aan om ingesleten begrotingstradities aan de kaak te stellen. Zo wil Den Haag een directer verband tussen EU-subsidies en benodigde hervormingen in lidstaten.

Zo'n link zou Brussel ook meer mogelijkheden kunnen geven om landen in de portemonnee te treffen als ze zich niet aan EU-beginselen houden, bijvoorbeeld over de rechtsstaat.

Na het drukke verkiezingsjaar 2017 (Nederland, Frankrijk, Duitsland) ziet dit jaar er iets kalmer uit. Hoewel: de Italianen gaan op 4 maart naar de stembus. De Vijfsterrenbeweging, de eurosceptische anti-establishment-partij, zou hoge ogen kunnen gooien en de verslagen gewaande, Europese 'patriottische lente' van Geert Wilders tot leven kunnen wekken.

Catalaanse kwestie

Elders in Zuid-Europa zal de Catalaanse kwestie vermoedelijk het hele jaar blijven doorsudderen. De verkiezingen voor het Catalaanse parlement op 21 december hebben geen soelaas geboden: de verhoudingen tussen voor- en tegenstanders van de onafhankelijkheid blijven ruwweg 48-52. De nipte parlementaire meerderheid die de voorstanders dankzij het districtenstelsel hebben behouden, staat garant voor aanhoudende conflicten met Madrid. Zal de EU zich afzijdig kunnen blijven houden?

Voor vrolijker nieuws moeten we de blik naar Griekenland wenden: als alles meezit, eindigt in augustus het derde leningenprogramma sinds 2010 en zouden de Grieken financieel eindelijk weer op eigen benen moeten kunnen staan, met tal van mitsen en maren. Als het zo ver komt, slaakt niet alleen Griekenland, maar vermoedelijk heel Europa een zucht van verlichting.

Terug naar de beeldspraak van het kapotte dak en de stralende zon. Het verhelpen van de lekkages vergt in 2018 de nodige daadkracht, maar de dakwerkers zullen worden afgeleid door de Brexit, eigenwijze collega's, rinkelende telefoons, spoedoverleg over badkamertegels, vermolmde dakgoten en... misschien toch een onverwacht buitje af en toe.

Lees ook de terugblik van Christoph Schmidt op het afgelopen jaar:  '2017 was een jubeljaar voor de Europese handelspolitiek'